Bu haftaki nostalji durağımızda tramvaylar var. Yaşı 60’ın üzerinde olanların hatırlayabileceği o yıllar için “Ne güzel yıllardı” dediklerini duyar gibiyiz.
Bir düşünün; İstanbul’un nüfusu 1 milyon bile değil ve tamamında 1500-2000 arasında motorlu araç var. Kadıköy İskelesi’nde vapurdan indiniz, 10 adım ötenizde tramvay sizi bekliyor. Ayağınızı uzatıp bindiniz, önce Altıyol’a, ardından Kurbağalıdere üzerinden Bostancı’ya doğru gidiyorsunuz. Çevrenizde birbirinden güzel, nakış gibi işlenmiş köşkler, ıhlamur kokuları eşliğinde keyifli bir yolculuk… Hele yaz günleri üstü ve yanları açık ikili tramvay ile doyumsuz bir tur atarak gideceğiniz yere varıyorsunuz. Bir yerlere yetişmek ya da birşeyleri yetiştirmek telaşı içinde değilsiniz…
PLAYBACK DE OLSA…
Yaşı 60’ın altında olanlar, sadece Kadıköy’de ve Taksim’de o günleri kısmen de olsa yaşama şansına sahip. Playback gibi olsa da “Buna da şükür” diyerek… Bizler de geçmişten geleceğe konseptimiz içinde sizleri o yıllara götürelim istedik.
TRAMVAY MACERASI, 1852’DE AMERİKA’DA BAŞLADI…
İETT’den derlediğimiz bilgilere göre, şehir içi toplu taşımanın en önemli unsurları arasında yer alan tramvaylar, 1852’de Amerika’da (Brodway), 1855’de Fransa’da (Paris) ve giderek diğer Avrupa şehirlerinde de kullanılmaya başlandı. İstanbul’da tramvay inşaatı, Kostantin Karapano Efendi’ye verilen imtiyaz neticesinde gerçekleşti ve ilk hat, 31 Temmuz 1871 tarihinde Azapkapı-Beşiktaş arasında, Tophane’de yapılan törenle hizmete açıldı. 30 Ağustos 1869 tarihli “Dersaadet’te Tramvay ve Tesis İnşaasına Dair Sözleşme” ile İstanbul caddelerinde yolcu ve eşya taşımacılığı için demiryolu yapılarak, hayvanların çektiği araba işletmeciliği 40 yıl süreyle Karapano Efendi’nin kurduğu İstanbul Tramvay Şirketi’ne verildi. İlerleyen yıllarda faaliyet alanı genişleyen şirket, 1881’den itibaren “Dersaadet Tramvay Şirketi” olarak anılmaya başlandı.
R. SERTAÇ KAYSERİLİOĞLU İMZASI…
Bu konuda Yayın Kurulu Üyemiz Dr. R Sertaç Kayseriloğlu’nun “Dersaadet’ten İstanbul’a” adını verdiği iki ciltlik öylesine anlamlı bir çalışması var ki, ilgi duyanların mutlaka göz atmasını şiddetle tavsiye ediyoruz. Kaldı ki önümüzdeki sayılarda Kadıköy Life Dergisi sayfalarında kendisinden bu konuyu ele almasını da rica edeceğiz.
ANADOLU YAKASI ÜSKÜDAR VE HAVALİSİ TRAMVAY İŞLETMESİ…
1933 yılında Cumhuriyet’in 10. yıl kutlama törenleri için Atatürk’ün doğrudan verdiği emir ile İstanbul’da tramvay ve otobüs filosu (320 tramvay+4 otobüs), eksiksiz olarak sefere verildi. Tramvay İşletmesi, 16 Haziran 1939 tarihinde millileştirilerek, 3645 sayılı yasa uyarınca İETT İşletmeleri Umumum Müdürlüğü’ne bağlandı. 1955 yılında Anadolu Yakası Üsküdar ve Havalisi Tramvay İşletmesi (Üsküdar-Kadıköy Halk Tramvayları Şirketi), tüm tesisleriyle İETT’ye devredildi. Şehrin her iki yakasında elli yıl süreyle hizmet veren elektrikli tramvaylar, şehrin sürekli artan hızına ayak uyduramadıkları gerekçesiyle 12 Ağustos 1961 tarihinde Avrupa yakasında, 14 Kasım 1966’da ise Anadolu yakasında son seferine çıkarak, yolcularına hüzünle veda etti. Yerine troleybüsler devreye alındı.
İSTİKLAL CADDESİ TRAMVAYI, TÜRKİYE’NİN SİMGESİ…
1989 yılında müzede bulunan eski vagonların restore edilmesi suretiyle, elektrikli tramvayın sembolik bir hatta nostaljik amaçlı olarak yeniden hizmete girmesi gündeme geldi. Bunun için de en uygun yer olarak yayalaştırma çalışmaları süren İstiklal Caddesi uygun görüldü. Böylece bugünkü nostaljik tramvay, Taksim-Tünel hattında işlemeye başladı. Kırmızı-beyaz rengi ve orijinal hâliyle kısa sürede benimsenen nostaljik tramvay, sadece İstiklal Caddesi ve Beyoğlu’nun değil, İstanbul ve hatta Türkiye’nin simgesi hâline geldi.
MODA TRAMVAYI, ANADOLU YAKASI’NIN SİMGESİ OLDU…
Elektrikli tramvayların günümüzdeki temsilcisi ve canlı örneği olan nostaljik tramvay, Anadolu yakasında Kadıköy-Moda arasında her gün yüzlerce yolcuya hizmet veriyor. Kadıköy Meydanı’ndan aldığı yolcularını önce Altıyol’a çıkarıyor, ardından Bahariye Caddesi’ne dönen Moda Tramvayı, Moda İlkokulu önünden ve Moda Caddesi’ni dikey geçerek tekrar Kadıköy Meydanı’na ulaşıyor. İki nostaljik tramvayın çalıştığı hatta bekleme süresi en fazla 15 dakika ile değerlendiriliyor.
HAYDARPAŞA, KIZ KULESİ VE TRAMVAY…
İstanbul’un Anadolu yakasını simgeleyen Haydarpaşa Gar Binası, Kız Kulesi ve Moda Tramvayı, bu egemenliğini daha uzun yıllar sürdürecek gibi görünüyor. Zaman zaman bu mekânları ziyaret etmenizi, Moda Tramvayı’na binmenizi ve o yıllara gitmenizi tavsiye ediyoruz. Bu haberin kapsamlı çalışmasının, Kadıköy Life Dergisi’nin ileriki sayılarında kapak dosyası olarak yer alacağı bilgisini da siz değerli okurlarımızla paylaşıyoruz.
